-Երկրի տնտեսության մեջ զբաղվածության 20-21 տոկոսն ապահովում է առևտրի և հասարակական սննդի ոլորտը, որտեղ ընդգրկված է 130-135 հազար աշխատող, նրանցից 2600-ը ճյուղային հանրապետական միության մեջ ընդգրկված արհմիության անդամներ են: Ոլորտի սոցիալական խնդիրները բավական շատ են, հանրային սննդի աշխատողի միջին աշխատավարձը կազմում է 100 հազար դրամ, առևտրի ոլորտի աշխատողինը՝ 130 հազար դրամ, այն դեպքում, երբ ՀՀ-ում միջին աշխատավարձը 180 հազար է, այս ոլորտի աշխատողներն աշխատում են աշխատանքային նորմերի, ռեժիմի խախտմամբ, լիարժեք հանգստի պայմանների բացակայության պայմաններում:
Շմավոն Մկրտչյանն իր խոսքում նշեց, որ ոլորտի աշխատողների հանգստի իրավունքի, աշխատանքային օրվա ընթացքում ընդմիջումների բացակայությունը կամ դրանց շատ կարճ լինելը ևս համատարած բնույթ են կրում: Կան աշխատավայրեր, որտեղ առողջ և անվտանգ աշխատանքային պայմանների բացակայությունը սովորական երևույթ է, որտեղ գործատուները աշխատողներին ներկայացնում են այնպիսի պահանջներ, որոնք հակասում են միջազգային և ներպետական իրավական ակտերով ամրագրված աշխատանքի առողջ և անվտանգ պայմանների վերաբերյալ դրույթներին: Աշխատողները հետագայում ձեռք են բերում մասնագիտական հիվանդություններ, որոնք ամբողջ օրվա ընթացքում նստած կամ կանգնած մնալու հետևանք են: Հատկապես համատարած են ողջ աշխատաժամանակի ընթացքում աշխատողների պարտադիր կարգով, առանց բացառությունների, ոտքի վրա մնալու հարկադրանքը, որը տվյալ ոլորտի աշխատողների մոտ հաճախ հասնում է 12 ժամի:
-Առկա խնդիրներով հանդերձ այն կազմակերպություններում, որտեղ ստեղծվել են արհմիություններ և անդամակցում են ճյուղային միությանը, գործատու-արհմիություն հարաբերություններում սոցիալական գործընկերությունը կարող եմ համարել բավարար, քանի որ արհմիութենական կազմակերպության առկայության պայմաններում արհմիությունը աշխատողի իրավունքի պաշտպան լինելուց բացի նաև պատասխանատվություն է կրում կոլեկտիվ հնարավորություններն առավել արդյունավետ օգտագործելու համար: Այդ պարագայում գործատու-արհմիություն հարաբերությունները կրում են կանոնակարգված բնույթ և երկուստեք ստանձնում են խնդիրների լուծման պատասխանատվությունը,- ասաց Շ. Մկրտչյանը:
Զրուցակիցս արհմիություն-գործատու հարաբերություններում կարևորեց կոլեկտիվ պայմանագրի դերը, որը սոցիալական գործընկերության համերաշխության, խնդիրների լուծման արդյունավետ եղանակների որոշման միջոց է: Այդ պայմանագրի առկայությունը հնարավորություն է տալիս արհմիությանը գործատուի հետ բանակցության արդյունքում լուծել աշխատողի աշխատանքի հետ կապված բազմաթիվ հարցեր: Վերջերս աշխատանքից ազատման և արձակման նպաստի չվճարման համար բողոքով ՃՀՄ-ին դիմել էր ոլորտի մի աշխատակից, որի խնդիրը ՃՀՄ-ի նախագահի միջամտության շնորհիվ դրական լուծում ստացավ:
-Ցավոք, այն կազմակերպություններում, որտեղ չկան արհմիութենական կազմակերպություններ, նմանատիպ խնդիրների հետ կապված ճյուղային միությունը միջամտելու իրավունք չունի: Աշխատողի իրավունքների խախտման մեկ այլ պատճառ է աշխատանքային պայմանագրի բացակայությունը կամ դրա բովանդակության մասին անտեղյակությունը, աշխատողն աշխատանքի ընդունվելիս ստորագրում է աշխատանքային պայմանագիրն առանց բովանդակությանը ծանոթանալու: Եթե անդրադառնամ խորհրդային տարիներին, չկարծեք, թե խոսքը կարոտախտին է վերաբերում, պարզապես այն ժամանակ աշխատողին, գործատուի նախաձեռնությամբ աշխատանքից ազատելիս պահանջվում էր նաև արհմիության համաձայնությունը: Այսօր նման մեխանիզմ չկա, արհմիության նախաձեռնությամբ գործադուլ կազմակերպելը գործնականում անհնար է, գործատուի հետ կոլեկտիվ պայմանագիր կնքելը՝ կամավոր,- մեկնաբանեց Շ. Մկրտչյանը:
Նրա փոխանցմամբ` արհմիությունների գործունեության մասին այսօր հանրության շրջանում իրազեկման խնդիր կա, քանի որ վերջինիս պատկերացմամբ` արհմիությունները սոսկ առողջարանի, ճամբարների ուղեգրեր, բնակարարաններ, ավտոմեքենաներ տրամադրող միություն են, հետո միայն, երբ աշխատանքի հետ կապված խնդիրներ են ծագում, հիշում են, որ արհմիությունները իրենց աշխատանքային խախտված իրավունքների պաշտպանն են:
-Առևտրի և սպասարկման ոլորտում արհմիութենական կազմակերպություններ ձևավորելը փոքր-ինչ խնդիր է այն առումով, որ առևտրի և սպասարկման ոլորտի ձեռնարկությունների ցանցը տարածված է հանրապետության ողջ տարածքով, տարբեր գործատուներ են, տարբեր բաժանմունքներ, դրանք լուրջ խոչընդոտներ են արհմիութենական կազմակերպություն ստեղծելու ճանապարհին, և դրանք կոորդիանացնելն ու դրանց հետ միասնական աշխատանք տանելը բավականին բարդ է: Բացի դրանից, գործատուները խուսափում են իրենց ընկերություններում արհմիության ներկայությունից, նրանց կարծիքով` արհմիության նպատակը գործադուլների միջոցով իրենց գործունեությանը խոչընդոտելն է: Մինչդեռ արհմիության նպատակն է գործատուի հետ համագործակցության հենքի վրա նպաստել նաև տնտեսության և բիզնեսի զարգացմանը, որի արդյունքում արհմիություն-գործատու համագործակցությունից կշահի ոչ միայն աշխատողը, ում աշխատանքային իրավունքները կպաշտպանվեն, աշխատանքային պայմանները կբարելավվեն, այլև կշահեն գործատուն ու նրա բիզնեսը, և գործատուներն այլևս արհմիությունը չեն ընկալի որպես «բոբո»,- ասում է Շ. Մկրտչյանը:
Նա անդրադարձավ նաև առողջապահական և աշխատանքի տեսչական մարմնի գործունեությանը, նշելով, որ ներկայիս տեսչական մարմնի գործունեության շրջանակը սահմանափակ է, որ այսօր արհմիություն-տեսչական մարմին կապը գրեթե բացակայում է, մինչդեռ համատեղ գործունեության դեպքում կարող են վերահսկողություն սահմանել հիմնարկ-ձեռնարկություններում աշխատողների առողջության և նրանց աշխատանքային պայմանների բարելավման հարցերի նկատմամբ:
-Աշխատանքի պետական տեսչության վերականգնումը ժամանակի հրամայականն է, դրա համար անհրաժեշտ են օրենսդրական փոփոխություններ, կառավարության համապատասխան որոշումներ: Տեղյակ եմ, որ այս օրերին այդ հարցը օրակարգային է: Ես կարծում եմ, որ արհմիութենական ընտանիքը ուժերը համախմբելու, կոլեկտիվ հնարավորությունների օգտագործման լուրջ ռեսուրս է: Դիտարկենք թեկուզ անդամավճարի տեսանկյունից, որոնց միջոցով լուծվում են աշխատողների իրավունքների պաշտպանության, նրանց սոցիալական, հանգստի, մշակութային միջոցառումների խնդիրները: Դե, պատկերացրեք, անդամավճարների բացակայության դեպքում գործատուն այդ ամենի համար պետք է ֆինանսներ հատկացնի, իսկ արհմիության գոյության պարագայում նա այդ ֆինանսները կուղղի արտադրության արդիականացմանն ու աշխատանքային պայմանների բարելավմանը, ինչի արդյունքում կբարձրանա տնտեսության շահութաբերությունը,- մեր զրույցի ավարտին ասաց Շմավոն Մկրտչյանը:
Զրույցը` Անուշ ՆԵՐՍԻՍՅԱՆԻ